Ngày 30/01/2023, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 41/QĐ-TTg về việc công nhận bảo vật quốc gia (Đợt 11). Theo đó, Sưu tập công cụ sơ kỳ đá cũ An Khê, có niên đại 800.000 năm cách ngày nay, hiện lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Gia Lai được công nhận là bảo vật quốc gia. Đây là hiện vật thứ 2 được công nhận bảo vật quốc gia của tỉnh Gia Lai, sau Phù điêu Phật Chămpa Tây Nguyên (công nhận năm 2017).

Sưu tập công cụ sơ kỳ đá cũ An Khê gồm 10 hiện vật: Rìu tay Gò Đá, Rìu tay Rộc Tưng, Rìu tay Rộc Lớn, Rìu tay Rộc Gáo, Rìu ghè một mặt Rộc Lớn, Mũi nhọn Rộc Tưng 1, Mũi nhọn tam diện Rộc Hương, Mũi nhọn tam diện Gò Đá, Mũi nhọn tam diện Rộc Tưng 10 và Mũi nhọn tam diện Rộc Tưng 4. Các hiện vật này được tìm thấy trong đợt khai quật của đoàn chuyên gia khảo cổ Việt – Nga giai đoạn 2015-2019, tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.

Theo đánh giá của chuyên gia, Sưu tập công cụ sơ kỳ đá cũ An Khê cùng với kỹ nghệ Đá cũ An Khê là bằng chứng sinh động về văn hoá của cộng đồng cư dân sơ kỳ Đá cũ cách đây khoảng 800.000 năm, trên đất An Khê, tỉnh Gia Lai và cũng là mốc mở đầu của lịch sử Việt Nam. Lâu nay, thời điểm mở đầu lịch sử Việt Nam là 50 vạn năm với sự xuất hiện Người đứng thẳng (Homo erectus) ở Thẩm Khuyên và Thẩm Hai (Lạng Sơn). Với sự phát hiện sưu tập này, thời điểm mở đầu của lịch sử Việt Nam được xác nhận vào khoảng 800.000 năm.

Việc phát hiện sưu tập công cụ nói trên đã bổ sung vào bản đồ phân bố kỹ nghệ ghè hai mặt của nhân loại với niên đại cách đây 80 vạn năm. Kỹ nghệ An Khê giờ đây được biết đến như là một trong những nơi lưu giữ dấu tích văn hoá của tổ tiên loài người. Hơn nữa, phát hiện này đã bác bỏ quan điểm của H.Movius đưa ra hơn 70 năm trước, khi ông chia lịch sử nhân loại thành 2 vùng Đông và Tây đối lập nhau. Ở phương Tây phổ biến rìu tay có hình dáng cân đối, quy chuẩn, thể hiện sự tiến bộ, năng động; còn phương Đông tồn tại lâu dài kỹ nghệ cuội ghè đẽo chopper-chopping, thô sơ và phụ thuộc vào hình dáng tự nhiên của hòn cuội, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không có đóng góp gì cho sự tiến bộ của nhân loại.

Gần nửa thế kỷ qua, đa số ý kiến cho rằng con người đầu tiên được hình thành ở châu Phi. Những người này đã di chuyển sang châu Âu rồi châu Á, đem theo kỹ nghệ ghè hai mặt với những chiếc rìu tay cho vùng đất mới. Việc phát hiện rìu tay rất sớm ở An Khê (thuộc Sưu tập công cụ sơ kỳ đá cũ An Khê ) và một số nơi khác ở châu Á là cơ sở để xem xét lại giả thuyết trên, cũng như quá trình tiến hoá của nhân loại trên cựu lục địa trong giai đoạn sơ kỳ Đá cũ toàn cầu./.