Mùa Xuân, nhớ về cố Bí thư Tỉnh ủy Trần Văn Đẳng
Ngày đăng: 18/02/2021, 10:20
Hơn 20 năm trước, khi còn khá trẻ, tôi ở trong tổ giúp việc cho nhóm tác giả biên soạn sách Địa chí Gia Lai (Nxb Văn hóa dân tộc, 1999). Hăng hái với công việc được giao – tìm, xác minh tư liệu về lãnh đạo tỉnh qua các thời kỳ –tuần nào tôi cũng có mặt tại phòng làm việc của Bí thư Tỉnh ủy một đôi lần. Người luôn niềm nở và tận tình giúp tôi khi ấy là ông Lê Tam. Ông không ngần ngại ngồi nghe tôi trình bày hàng giờ về những gì đã có, những thông tin còn thiếu hoặc chưa rõ. Sau đó, hoặc là ông bổ sung giúp tôi ngay, hoặc là ông ghi lại câu hỏi rồi hẹn hôm khác sẽ cung cấp. Mức độ tình cảm ông dành cho tôi cũng tăng dần theo thời gian: Gặp lần đầu, ông gọi tôi là đồng chí, sau chuyển sang cháu rồi cuối cùng chỉ xưng tên, rất gần gũi. Sau này, tôi mới hiểu ông chính là nhân chứng sống của một giai đoạn lịch sử đặc biệt, 1954-1975. Nhờ ông, tôi có được khá nhiều thông tin quan trọng. Tất cả các tài liệu lưu trữ mà ông Lê Tam cho phép sử dụng đều rất quý nhưng tôi chú ý nhiều đến hồ sơ của Anh hùng Núp và Bí thư Trần Văn Bình (Đẳng).
Chân dung Bí thư Trần Văn Đẳng, khoảng sau năm 1970. Ảnh tư liệu, NQT sưu tầm.
Trong bì hồ sơ của Bí thư Đẳng, ngoài lý lịch và một số giấy tờ, còn có ảnh chân dung ông và một vài tấm hình khác. Hồ sơ của ông thức dậy trong tôi nhiều điều về lịch sử địa phương. Quả thực, cách đây hơn 20 năm, thông tin chi tiết về những con người như ông vô cùng hiếm, chủ yếu vẫn chỉ là truyền miệng.
Đọc lý lịch, tôi nhận ra rằng từ rất sớm ông Đẳng là người đi nhiều, biết nhiều, đặc biệt là về Gia Lai. Sinh năm 1922, đang học lớp Nhất thì nghỉ, ông đã có hơn 4 năm (từ 1940-1944) đi làm thư ký ở nhiều nơi, từ các đồn điền chè Đak Đoa, Biển Hồ đến xưởng cưa Dran, sở mủ Ngo (nhựa thông - NV), đồn điền cà phê Đồng Nai thượng… Chi tiết này ít nhất cho thấy, ông là người có kiến thức và vốn tiếng Pháp phù hợp với công việc được giới chủ lựa chọn.
Cưới vợ năm 1945, năm 1946, ông trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương, là Chủ nhiệm Việt Minh xã Nhơn Hậu (An Nhơn, Bình Định). Không có tài liệu nào cho thấy, khi đi làm sở Tây, ông đồng thời là người hoạt động cách mạng nhưng có thể suy đoán: Cách mạng Tháng 8 đã cuốn hàng ngàn thanh niên, trong đó có ông,theo Đảng một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, chính trong lý lịch, ông đã hé lộ cho biết: Ảnh hưởng cha mình, từ nhỏ ông đã có thiên hướng cách mạng. Theo đó, ông từng theo cha - một lính gác ngục, đồng thời là người hoạt động bí mật – đến Nhà lao Quy Nhơn. Sau đó, ông đã giúp cha in truyền đơn cho tù chính trị; việc bị lộ, cha ông bị bắt giam, tra tấn rồi quản thúc. Chính trong thời gian này, ông đã gặp và được nhiều chiến sĩ cộng sản – như “thầy Tuân nhà đèn, cô Trâm Phù Cát” – giáo dục, giác ngộ. Đây là chi tiết chưa nhiều người biết, có thể xem như động lực cực kì quan trọng hình thành lý tưởng cách mạng ở ông buổi ban đầu.
Bí thư Trần Văn Đẳng cùng Anh hùng Núp và Anh hùng Kpă Klơng, năm 1973. Ảnh tư liệu, NQT sưu tầm.
Tháng 8-1950, theo sự phân công của Đảng, ông rời Bình Định lên Gia Lai (và hoạt động tại đây cho đến lúc mất, năm 1974). Trong vai trò người phụ trách chính quyền huyện, ông đã có những đóng góp lớn cho Kon Plông (lúc này thuộc tỉnh Gia Kon). Một bước ngoặt đáng kể là từ sau 8-1955, ông được giao trọng trách mới – Bí thư khu 8 (An Khê), khi phong trào tại đây đứng trước nguy cơ tan vỡ: Ban Cán sự có 3 người thì 1 đầu hàng địch và trở thành chỉ điểm, khiến Bí thư bị bắt và cán bộ còn lại cũng bị bắn, kéo theo hàng loạt cơ sở bị lộ.
Bình luận về việc này, ông Ngô Thành hiện sống tại Pleiku, nguyên Phó Bí thư Tỉnh ủy – một người hoạt động cùng thời với ông Đẳng –cho biết: Tình hình như thế là hết sức gay go. Không có lãnh đạo thì quần chúng sẽ hoang mang và đổ bể là chuyện đương nhiên. Nhưng rồi anh Đẳng chỉ trong vài năm đã làm được điều không tưởng, vực dậy thành công phong trào cách mạng trên đất An Khê. Công ấy lớn lắm, vì nó không chỉ có giá trị ở An Khê mà còn ảnh hưởng đến toàn tỉnh, ông Ngô Thành tâm sự.
Khi ra Đà Nằng làm tư liệu, tôi đã hỏi thêm ông Đỗ Hằng, nguyên Tỉnh ủy viên từ 1954, người từng bị giam cầm 18 năm tại nhà tù Côn Đảo về chi tiết này. Ông nói, bí quyết chỉ có một, đó làm bám cơ sở. Anh Đẳng đã không ngại hi sinh và rất sáng tạo trong việc cùng đồng đội gây dựng lại tất cả, ông Đỗ Hằng phân tích. Theo đó, để cứu vãn tình hình, trời chưa sáng, ông Đẳng đã lặng lẽ rời rừng tìm cơ sở. Để tạo thiện cảm, ông chuẩn bị sẵn “quà” cho những người mà mình sẽ gặp. Đó thường là roi mây để đi cày hoặc trái cây rừng. Tìm sự chia sẻ từ những người đồng hương lên An Khê định cư, đôi khi ông Đẳng còn hô bài chòi cho họ nghe... Ông Đỗ Hằng lý giải: Nhiều cán bộ biết, nhưng không phải ai cũng làm được như anh Đẳng.
Gần đây, Báo Gia Lai đã giới thiệu bức thư âm thanh dài gần 25 phút, là giọng nói của cố Bí thư Trần Văn Đẳng, thu năm 1972. Cần nói thêm rằng, ngoài cuộn băng đặc biệt đó, di sản của ông còn có hàng chục lá thư khác. Dù là thư gửi vợ con (tập kết tại Hải Phòng, năm 1955) nhưng tất cả chúng đều giống nhau ở một điểm: Ông luôn đặt việc nước lên trên việc nhà. Ông dặn vợ con phải luôn học tập, công tác thật tốt để xứng đáng với sự quan tâm của Đảng, Bác Hồ và nhân dân miền Bắc. Xa cách 20 năm và rồi vĩnh viễn không gặp lại, có những dòng thư, ông dành riêng cho các con rất cảm động. Ông kể: Khi các con được cắp sách đến trường, thì những bạn bè cùng trang lứa trên đất Gia Lai đang ngày ngày phải chịu bao vất vả, hi sinh. Nhưng các bạn ấy rất dũng cảm, đã và đang cùng quân và dân miền Nam quyết tâm đánh thắng kẻ thù xâm lược, mang lại hòa bình cho đất nước, thư ông viết.
Tôi đã gặp hàng trăm người sống cùng thời với Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai Trần Văn Đẳng những năm tháng chiến tranh trong căn cứ Krong. Tất cả đều dành cho ông tình cảm kính phục và yêu thương. Ông thực sự đã sống trọn đời theo lý tưởng cộng sản, không một chút riêng tư. Mùa Xuân, xin nhớ về ông, một người đã có những đóng góp tích cực cho sự nghiệp cách mạng tỉnh nhà.
Box: Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Trần Văn Bình (tên thường gọi là Đẳng; bí danh Như Ý), sinh ngày 5/9/1922, tại Nhơn Hậu, An Nhơn, Bình Định, tham gia cách mạng từ 28/4/1945, vào Đảng ngày 9/11/1946, là 1 trong 134 cán bộ của tỉnh Gia Lai ở lại sau Hiệp định Genève 1954. Sau tháng 8/1955, ông là Bí thư Huyện ủy An Khê; từ 1959, ông là Tỉnh ủy viên; đến 1961, là Thường vụ Tỉnh ủy; năm 1963, ông là Phó Bí thư Tỉnh ủy. Từ 1964-1967 và 1969-1974, ông là Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai (Khu ủy viên từ 1973). 20 năm không gặp lại vợ con, ông mất ngày 19/4/1974, tại căn cứ địa Krong.
.jpg)
.jpg)
